1 – ورود به کلاس برای اولین بار

هیچ گاه دوباره این فرصت را نخواهید داشت که بتوانید همانند روز اول ، بر روی دانش آموزان تأ ثیر خوب بگذارید ! در هر کاری که با مردم در ارتباط باشد ، خاطره ی اولین برخورد بسیار تعیین کننده است و در هیچ یک از مشاغل ، تأ ثیر برخورد اول تا بدین حد اهمیت ندارد .

o       فراموش نکنید که خود را معرفی کنید و در صورت لزوم نام خود را روی تخته سیاه بنویسید .

معمولأ دانش آموزان دوره ی ابتدائی معلمان خود را به خوبی می شناسند و با او مرتبأ در ارتباطند ؛ در راهنمایی و دبیرستان ، این رابطه تغییر می کند و برای دانش آموزانی که وارد سال تحصیلی جدید و یا مدرسه جدید می شوند ، بسیار استرس آور است که یک باره و در عرض یک هفته با ده – بیست معلم  جدید رو به رو شوند .

o       به وضوح انتظاراتی که از دانش آموزان خود دارید را اظهار نمایید و کارهای مجاز و غیر مجاز در کلاس را کاملأ مشخص کنید .

برای طرز رفتار آنها در کلاس قوانینی وضع نموده و همیشه روی آنها پا فشاری کنید . شاید از دانش آموزان دعوت کنید که پیشنهاد های خود را به منظور طرح دستور العمل های تکمیلی ارائه کنند .

o       اسامی دانش آموزان خود را به سرعت فرا گیرید ؛ زیرا همیشه تعلیماتی که خطاب به یک شخص داده می شود اثر بخش تر است ؛

هیچ گاه فراموش نکنید که کلاس درستان از تعدادی افراد مستقل از هم تشکیل شده است و هر یک از آنها را جداگانه و به خوبی بشناسید ، نحوه کارتان بسیار کارآمد تر خواهد شد .

o       به دانش آموزان کمک کنید تا روحیات یکد یگر را بشناسند .

این امر به شما نیز کمک میکند که آنها را بشناسید ؛ به عنوان مثال ، دانش آموزان را دور هم قرار داده و از آنها بخواهید که خود را معرفی کنند ؛ مثلأ اسم من « سارا » است . دلخواه ترین غذای من پیتزا است و از عنکبوتها متنفرم .

o       به دانش آموزان خود نشان دهید که با چه برنامه هایی مواجه خواهند شد .

به دانش آموزان خود تصویری شفاف از آن چه هفته های آتی انجام خواهند داد ، نشان دهید و علت انجام آن ها را نیز بیان کنید . به آنها کمک نمایید تا متوجه شوند روش کاری شما چگونه با برنامه های آموزشی و پرورشی ، رئوس مطالب درسی و غیره هم خوانی خواهد داشت .

o       اطمینان پیدا کنید که دانش آموزان متوجه شده اند که چگونه ارزیابی خواهند شد .

چه بخش هایی از کارها از اهمیت بیش تری بر خوردار خواهند بود ؟ چه قسمت هایی ، مرور مواردی هستند که قبلأ تدریس شده اند ؟ به آنها تأ کید کنید که همیشه باید مراقب انجام تکالیف خود بوده و نسبت به پیشرفت خود احساس مسؤ و لیت کنند ، به خصوص زمانی که از آنها ارزیابی های مداوم به عمل  می آید .

o       از دروس اول به این منظور بهره بگیرید که دریابید دانش آموزان تا چه اندازه روی موضوع آگاهی دارند تا بر این اساس جهت تدریس خود طرح ریزی کنید .

می توانید این کار را با برگزاری امتحان انجام دهید یا می توانید از آنها بخواهید تا موضوعی که از نظرشان شخصی است را روی کاغذ بیاورند . این کار به شما کمک می کند شناخت بیش تری از آنها پیدا کنید .

o       برای دانش آموزان توضیح دهید که چه منابعی برای استفاده در دسترس شان است .

به کدام یک  از آنها خودشان دسترسی دارند و کدام یک را می توانند از طریق معلم ، کتابخانه و مراکز نگه داری این گونه منابع تأ مین کنند . دانش آموزان را تشویق کنید که جهت حفظ و نگه داری منابع موجود در کلاس بکوشند و احساس مسؤولیت کنند ؛

o       در صورت تخطی از قوانین رفتاری وضع شده به شدت واکنش نشان دهید .

این امر به خصوص در هفته های اول شروع کار از اهمیت بالایی بر خوردار است . به افراد حاضر در کلاس نشان دهید که شما به هر جریانی که در کلاس رخ می دهد ، توجه داشته و هیچ مطلبی را نادیده نمی گیرید .

2 – جلب توجه و سر و سامان دادن به کلاس

اگر همه         ی دانش آموزان ساکت بنشینند ، آماده فراگیری باشند و تمام مدت به درس توجه کنند ، همه چیز عالی خواهد بود ، ولی طبیعت جوانان با این حالت وفق ندارد ! در این جا نکاتی اشاره شده است که با استفاده از آنها میتوان به طبیعت رفتاری دانش آموز غلبه کرد ،اما به خاطر داشته باشید در برخورد با افراد مختلف ، روش های متفاوتی مؤثر است ؛ لذا سعی کنید روش کاری خاص خودتان را بیابید .

o       سعی کنید اول هیچ کاری انجام ندهید .

همان جایی که هستید ، بسیار آرام و کاملأ ساکت با یستید . دانش آموزانی که در ردیف های جلوتر هستند ، به شما توجه خواهند کرد و کم کم صدای صحبت در کلاس پخش خواهد شد . قبل از احساس نیاز به تصمیم گیری برای به کار بردن تاکتیکی دیگر ، یک یا دو لحظه تأ مل کنید !

o       از حس کنجکاوی افراد استفاده کنید .

گاهی اوقات دانش آموزان کلاس به پچ پچ های دیگران توجه می کنند . طبیعت بشر به گونه ای است که تمایل دارد از هر چیزی سر در بیاورد ، به همین جهت با آنهایی که به شما نزدیک تر هستند ، آهسته پچ پچ کنید ، این کار باعث می شود بقیه ی افراد کلاس به صحبت ها یشان خاتمه داده و به سخنان شما گوش دهند.

o       یکی از افراد بی توجه را وارد بحث کنید !

از یکی از دانش آموزانی که به دقت به مطالب گوش می دهند ، سؤالی بپرسید ؛ اما در ادامه ، از دانش آموزی سؤال کنید که می دانید به درس توجه نداشته است . وقتی دانش آموزی در کلاس به مطلب گوش ندهد ، نتیجه اش این است که هم کلاسی ها به این مطلب پی برده و همه ی نگاه ها به او معطوف خواهد شد .

o       روش هایی را پیش گیرید که دانش آموزان مجبور شوند به مطالب گوش دهند ،

درس را با مطلبی آغاز کنید که باید به آنها به دقت گوش داد ؛ به عنوان مثال از نوار ویدئو یا نوار ضبط صوت ( کاست ) با صدایی آهسته .

o       مردم عاشق تعریف و تمجید هستند .

از آن هایی که به مطالب توجه دارند تمجید کنید ؛ به ویژه کسانی که معمولأ به درس توجهی ندارند ؛ این روش مؤ ثر تر از غرولند کردن به دانش آموزانی است که اصلأ به مطلب دقت نمی کنند .

o       با ارائه ی یک تکلیف کار را شروع کنید .

تدریس هر بخش را با ارائه ی تکلیفی به دانش آموزان آغاز کنید . برای تکرار مطالب قدیمی ، از جزوه های چاپ شده استفاده کنید یا آن ها را از قبل روی تخته سیاه بنویسید .

o       اهداف خاصی را بر گزینید .

تعدادی از دانش آموزان فعال کلاس را به عنوان راهنمای گروهی از دانش آموزان انتخاب کرده و در آغاز درس ، تکالیف مشخصی را به آنها محول کنید .

o       بی نظمی موجود در کلاس را توهین به خود تلقی نکنید .

بی نظمی ابتدائی کلاس را بی حرمتی نسبت به خود ندانید ؛ آن را به عنوان یکی از خصو صیات طبیعی انسان در نظر بگیرید که بدیهی است تا زمانی که موضوع جالب توجهی پیش نیامده ، ادامه خواهد داشت .

o       هیچ کس نمی خواهد که وارد یک شوخی سر گرم کننده نشود .

اگر قادری این کار را انجام دهید ( ما معلمان معمولأ در این کار تبحر نداریم ) . برای دانش آموزانی که رفتار خود را کنترل کرده و به درس گوش می دهند ، مطلب جالب توجهی را به آرامی بیان نموده و درس را این گونه آغاز کنید . بقیه ی شاگردان نیز مشتاق خواهند شد که وارد بحث شوند .

منبه : مجله رشد معلم نیمه ی اول مهر 1386

در روز اول کلاس چه کار باید انجام دهیم ؟

پلسخ متعارف و پیش افتاده این است که به سادگی شروع به صحبت کنیم : « خوب ، امروز اولین روز ماست و این هم اولین صحبت های ماست ؛ میتوانیم شروع کنیم ». راه دیگر این است : « این برنامه و رئوس مطالب شماست ؛ بروید و کتاب هایتان را بخرید ، جلسه ی آینده همدیگر را خواهیم دید » .

هیچ کدام از این دو مورد چندان جالب به نظر نمی رسد ؛ اما دیگر روش های ممکن کدامند ؟

چندین سال پیش گروهی از استادان دانشگاه  اوکلاهاما  همدیگر را در اولین روز کلاسشان ملاقات کردند و کارهایی را که هر کدامشان در ان روز انجام می دادند بررسی کردند ؛ اما خیلی زود بحث آنها از « ان چه مشاهده کرده بودند » به « ان چه امکان انجامش بود » ، تغییر کرد . سرانجام آنها 9 روش عملی جالب را شناسایی کردند که در این جا به آنها اشاره می شود ؛ البته معلم نباید احساس کند  که ملزم به اجرای همه ی این موارد است ؛ اما به نظر می رسد اجرای حداقل یک یا چندین مورد از آنها در روز اول ( یا در هفته ی اول ) کمک می کند تا کلاس به روش صحیحی شروع شود .

1 . درگیر کردن سریع دانش آموزان در کلاس ،

این کار به صورت های مختلف انجام می گیرد :

    از آنها بخواهیم خودشان را معرفی کنند ؛

    اجازه دهیم تا درباره ی موضوعی بی سر و صدا فکر کنند و بنویسند ؛

    به همه ی کلاس یا گروه کوچکی از آنها اجازه ی بحث و مذاکره بدهیم ؛

به نظر می رسد که اجازه دادن به دانش آموزان از همان ابتدا برای این که بدانند آنها اعضای فعالی خواهند بود ؛ روش خوبی باشد .

2 – شناسائی ارزش و اهمیت موضوع درسی

دانش آموزان با این ذهنیت که « چرا این موضوع درسی مهم است » وارد کلاس نمی شوند . شاید لازم باشد معتم به آنها کمک کند تا اهمیت دوره را درک کنند . هر چه زودتر این اتفاق

بیافتد ، دانش آموزان زودتر آمادگی پیدا می کنند تا دقت و انرژی شان را صرف یادگیری موضوع درسی کنند .

3 – تنظیم و ارائه ی توقعات

شامل مواردی از این قبیل است : آن چه که معلم به عنوان زمان مناسب برای مطالعه و تکالیف کلاس در نظر می گیرد ، اهمیت تحویل به موقع تکالیف ، انتظارات از رفتار کلاسی ، روشی که معلم می خواهد با دانش آموزان ارتباط برقرار کند و این که چه اندازه ارتباط بین دانش آموزان مطلوب است .

هم چنین ، نخستین روز ، فرصتی ایجاد می کند تا پی به انتظارات دانش آموزان از معلم و کلاس ببریم .

4 – ایجاد تفاهم

تقریبأ هر کلاسی ، هم برای معلم و هم برای  دانش آموزانلذت بخش تر خواهد بود ؛ اگر آنها کمی هم دیگر را بفهمند . این تبادل و تفاهم می تواند با معرفی هم دیگر ، ارائه ی اطلاعات قبلی و ... شروع شود .

5 – آشکار کردن چیزی در مورد خودتان

گاهی اوقات ، اگر دانش آموزان معلم را مثل یک انسان معمولی ( یعنی فردی جدا از یک موضع قدرت و کارشناس درسی ) تصو ر کنند . ارائه ی خاطرات شخصی و سخت گیری کمتر می تواند به این فرایند کمک کند .

6 – تصدیق اعتبار خود

گاهی اوقات این اتفاق خود به خود روی می دهد ؛ اما در برخی مواقع دانش آموزان هم نیاز دارند تا در مورد تجربه ی کاری معلم ، تجربه ی مسافرت یا تحقیقات و انتشارات معام در یک ناحیه با خبر شوند . این شناخت باعث می شود تا دانش آموزان اطمینان یابند که معلم به آن چه درباره اش صحبت می کند ، آگاهی دارد .

7 – تعیین چگونگی جو حاکم بر کلاس

هر معلمی یک نوع جو کلاسی را می پسندد : سخت گیرانه ، آرام ، رسمی ، خصوصی ، طنز آمیز ، جدی و غیره . باید سعی کنید جوی را که می پسندید خیلی زود آن را ایجاد کنید و برای ما بقی سال آن را نهادینه کنید .

8 – تهیه ی اطلاعات اجرائی

اغلب در طول دوره تحصیلی شکل می یابد با فرض این که شما برنامه درسی ای با این اطلاعات دارید : دانش آموزان به چه مطالب خواندنی نیاز خواهند داشت ، تکالیف منزل به چه صورتی خواهد بود ، محل کار شما کجاست ، رتبه بندی کلاسی به چه شکلی خواهد بود ، سیاست شما در رابطه با حاضرین ، ورقه های تأ خیر داشته ، امتحانات جبرانی و ... چگونه است .

9 – معرفی موضوع درس

در صورتی که مروری کلی روی موضوع داشته باشیم ، این معرفی تسهیل خواهد شد :

v    موضوع چیست ؟

v    قسمت هایمختلف موضوع کدامند ؟

v    به چه صورت با بخش های دیگر علمی ارتباط پیدا می کند ؟

چند نکته

به خاطر داشته باشید آنچه را که می خواهید کلاس در ما بقی سال آن را انجام دهد ، باید در روز اول آن را انجام دهید ؛ اگر می خواهید آن ها بحث و بررسی کنند ، در روز اول بحث و بررسی کنید ؛ اگر می خواهید آنها همواره در گروه های کوچک کار کنند ، در روز اول کاری را آماده کنید تا آنها در گروه های کوجک انجام دهند .

§        قبل از این که امشب به خانه بر گردید ، بار کارهایتان را بر زمین بگذارید . آن را با خود به خانه نبرید . می توانید آن را فردا بردارید . اگر می توانید آن چه به عنوان بار مسؤ و لیت بر دوش می کشید ، برای لحظاتی پایین بگذارید و تمدد اعصاب کنید . بعد از این که استراحت کردید ، دوباره آن را بردارید . زندگی کوتاه است . از آن لذت ببرید .

§        ما میتوانیم از مداد رنگی ها چیزهای زیادی بیاموزیم . بعضی از آنها تیز هستند و بعضی زیبا و بعضی دیگر هم تیره . بعضی از آنها اسم های عجیبی دارند و همه ی آنها در رنگهای متفاوتی هستند ؛ اما همه ی آنها در یک جعبه ی مشترک زندگی می کنند .

منبع : رشد معلم   نیمه ی اول مهر 1386

برای تدوین چنین طرحی ، در وهله ی نخست و قبل از هر چیز لازم ا ست ، مدرس ، پاسخ هر یک از چهار سؤال مطرح شده در اشاره را به وضوح برای یاد گیرنده بیان کند .

برای مثال ، مخواهیم برای آموزش رایانه ( و یا هر مورد دیگری ) طرح درسی تدوین و بر اساس سؤالات مطرح شده معین کنیم که در رابطه با رایانه یادگیرنده :

چه چیزی را باید یاد بگیرد ؟

به چه دلیل دانش اموز باید رایانه را یاد بگیرد ؟

با چه زمینه ی قبلی برای یادگیری مورد نیاز است ؟

چگونه باید یاد بگیرد ؟

در این راستا و برای تدوین طرح درس سؤالات مطرح شده را به شرح زیر پاسخ دهیم :

سؤال 1 . برای اموزش رایانه ، یادگیرنده ، چه چیزی را باید یاد بگیرد ؟

جواب : می خواهیم دانش آموز نه تنها مفاهیم و حقایقی را در زمینه رایانه بداند ، بلکه آن مفاهیم و حقایق را بفهمد ، به کار ببرد و با دانستن آ نها ، مسائلی را حل و مشکلاتی را برطرف کند .

بنابراین هدف های طرح درس را می توان به صورت زیر بیان کرد :

-         فرا گیرنده وسایل مورد نیاز برای دانستن ، فهمیدن و به کار بردن آن مفاهیم و حقایق را نام ببرد .

-         نقش هر یک از وسایل ، در موقعیت خاص خود را توضیح دهد .

-         چگونگی کاربرد وسایل را نشان دهد .

-         برای بر طرف کردن مشکلات حین کار ، اقدام کند .

-         عمل مورد نظر را انجام دهد .

-         در رعایت مسائل اصلی و جانبی دقت کند .

-         با کار و همکلاسان ، به نحو شایسته ای بر خورد کند .

همانطور که مشاهده می شود ،افعال به کار گرفته شده در جملات ، همگی از دو ویژگی اساسی برخوردارند :

الف ) قابل رؤیت هستند .

ب ) قابلیت اندازه گیری دارند .

توجه به ویژگیهای اساسی افعال مرتبط با نحوه ی فعالیت های یادگیرنده سبب میشود تا راحت تر بتوان « روش آموزش » و « نحوه ی ارزیابی » آموخته ها را تعیین کرد .

سؤال 2 . به چه دلیل دانش آموز باید رایانه را یاد بگیرد ؟

جواب : پاسخ گویی به این سؤال ، در عین مشکل بودن ، بسیار با اهمیت است . زیرا غالباً مشاهده می شود که مدرسان و مسئولان برنامه ریزی های آموزشی ، توجه به این نکته را عمداً یا سهواً به فراموشی می سپارند . این در حالی است که اگر برای دانش آموز مشخص شود ، به چه دلیل و علتی مطلبی را می آموزد و این آموزش چه تأ ثیری در آینده اش دارد و یا چه نقشی د توانمند تر ساختن وی ایفا می کند ، قطعأ با علاقه مندی بیشتری خود را درگیر فرایند آموزش و یاد گیری می سازد .

سؤال 3 . چه پیشینه و یا زمینه های قبلی برای یاد گیری بعدی لازم است ؟

جواب : بدیهی و مشخص است که چون هر گونه یاد گیری جدید ‹ به منظور عمیق تر شدن فهم مطلب › به توجه به یاد گیری های قبلی و سطح علمی فراگیران منوط است ، پس ضرورت دارد که هنگام تدوین و اجرای طرح درس ، زمینه ی قبلی آموخته های یاد گیرنده در زمیته ی مورد یادکیری مشخص باشد .

حال این سؤال مطرح می شود که : چگونه می توان این زمینه و میزان ان را متوجه شد ؟

در جواب باید گفت : با انتخاب و به کار گیری ابزاری چون امتحان گرفتن ، سؤال کردن در شروع درس ، مرور مشارکتی زمینه های مورد نیاز و از این قبیل موارد ، می توان میزان مشارکتی زمینه های مورد نیاز از این قبیل موارد ، می توان میزان وجود این زمینه ها را بررسی و تعیین کرد .

برای نمونه ، در ارتباط با شرکت کنندگان در آموزش رایانه می توان سؤالات زیر را مطرح کرد :

-         آیا با رایانه آشنایی دارید ؟

-         آیا تا کنون با رایانه کار کرده اید ؟

-         تا کنون چه آ موزش هایی در این زمینه دیده اید ؟

با طرح چنین سؤالاتی ، میتوان ذهنیت فراگیر را برای پذیرش مطالب مورد نظر بیش از پیش آماده ساخت . بدین ترتیب ، مدرس بهتر می تواند موضوعات مورد آ موزش را با توجه به آ موخته های قبلی یاد گیرندگان تنظیم و استوار کند

س ؤال 4 . در این قسمت ، مدرس در پی تعیین روشهای یادگیری و آ موزش خود با توجه به اهداف و انتظارات مشخص شده مبتنی است و این سؤال مطرح می شود که :

برای کمک به یاد گیری بهتر ، چه روش هایی را به کار بگیریم ؟ ‹ تعیین روش های آموزشی ›

جواب : می دانیم که یاد گیری در سه حیطه و یا به سه نوع انجام می پذیرد :

1 – یادگیری های حیطه دانشی ، شامل :

- بیان کردن ‹ اهمیت رایانه را بیان کند . ›

- نام بردن ‹ وسایل مورد نیاز برای انجام کار با رایانه را نام ببرد . ›

- توضیح دادن ‹ نقش هر یک از وسایل مورد استفاده را توضیح دهد ›

2 – یادگیری های حیطه ی توانشی ، شامل :

- نشان دادن ‹ نحوه ی استفاده از وسایل مورد نیاز را نشان دهد. ›

- انجا م دادن ‹ یک فعالیت مشخص رایانه ای بر اساس استاندارد های مربوطه به انجام رساند . ›

- اقدام کردن ‹ در صورت بروز مشکل در حین کار با رایانه ، با دقت و حوصله به رفع و رجوع آن اقدام کند . ›

3 – یادگیری های حیطه ی عاطفی – نگرشی ، شامل :

- صمیمانه برخورد کردن ‹ با صمیمیت و همدلی با هم کلاسان روبه رو شود .›

- دقت کردن ‹ هنگام کار با رایانه دقت لازم را ملحوظ کند. ›

- احساس مسئولیت کردن ‹ در مراقبت از عمل به انجام رسانده ، احساس مسئولیت کند. ›

توجه به انواع یادگیری ها مشخص می کند که هر حیطه و نوع یادگیری ، روش آموزشی ویژه خود را دارد و فراتر این که در درون هر حیطه ، سطوح متفاوتی وجود دارند که هر کدام از آنها نیز شیوه خاص خود را می طلبند . برای مثال ، اگر در یادگیری های دانشی از یاد گیرندگان بخواهیم وسایل مورد نیاز برای کار با رایانه را نام ببرد و یا فهرست کند ، در این صورت طبیعی است که روش تدریس با زمانی که انتظار حل مسئله ای را از او داریم ، تفاوت می یابد . زیرا در نام بردن و یا فهرست کردن ، صرفأ سخن رانی ‹ بیان کردن › و یا مطالعه ی جزوه ی آموزشی ، روشی مطلوب است ، در حالی که در ارتباط با حل مسئله و یا مشکل ، لازم است که آموزش از طریق یک مسئله و حل آن توسط یادگیرنده و به کمک مدرس انجام پذیرد .

لازم به یاد آوری است ، روش ارائه ی مشکل به یادگیرنده و تلاش او در راستای مرتفع کردن آن ‹ با همکاری مدرس › بسیار جالب و با اهمیت است ، زیرا در این روش ، یادگیرنده به عنوان یک نیروی فعال و قابل احترام ، مطالب مورد نظر را انتخاب و مطالعه و فرایند یاد گیری را را به صورت مشارکتی و گروهی طی می کند . در همین راستا ، رفتار و مهارت هایی چون : کار گروهی ، ارائه ی نقطه نظرات خود ، تحمل نظرات دیگران ، آزادی انتخاب مطلب ، کسب توانمندی در خود یادگیری ، تمایل به تداوم آموزش و غیره را فرا می گیرد .

خلاصه این که چون تنظیم طرح درس به عنوان جزئی از برنامه آموزش ، یکی از وظایف یاد دهندگان برای یاد گیری بهتر توسط  فرا گیرندگان است ،  بنابراین در فرایند پیچیده  و جذاب یادگیری و آموزش که از تعامل سه عنصر اساسی ، یعنی پیام دهنده ‹ مدرس › ، پیام گیرنده ‹ دانش آموز › و پیام ‹ محتوای آموزش › تشکیل شده ، داشتن طرح درس امری ضروری است .

منبع : مجله رشد تکنولوژی آموزشی  ، دوره ی بیست و سوم ، اردیبهشت ماه 1387