مقدمه

مشارکت اولیا در فعالیت های آموزشی و پرورشی ، به رابطه مؤ ثر آن ها با مدارس بستگی دارد . مشارکت بخشی از فرایند تعلیم و تربیت را شکل می دهد ، بر نظام یاددهی – یادگیری تأ ثیرات قابل ملاحظه ای دارد و روند آموختن را متأ ثر می سازد ارتباط با مدرسه ، چنان چه با ظرافت و دقت همراه باشد ، به دانش آموزان کمک می کند اعتماد به نفس بیشتری پیدا کنند و در فعالیت های یاد گیری مؤ فق تر عمل نمایند . به معلم یاری می دهد تا با ویژگی های رفتاری دانش آموزان آشناتر شود و ارتباطی مؤثر با آنان برقرار کند . به اولیا کمک می کند تا از عملکرد فرزندشان در مدرسه و در زمینه های آموزشی و پرورشی بیشتر آگاه شوند و به نظام کلی مدرسه کمک می کند تا با کاهش مسا ئل  مربوط به یادگیری و مشکلات انضباطی دانش آموزان ، محیطی سالم تر و مناسب تر برای فرایند آموزش و پرورش به وجود آورد .

فرایند های مهم نظام آموزش و پرورش ، از جمله : اجتماعی شدن ،  فرهنگ آموزی و تکوین شخصیت ، از یکدیگر جدایی ناپذیرند . این فرایند ها ابتدا در خانه شکل می گیرند و سپس در آموزشگاه و غالبأ ، هم زمان با هم تقویت شده ، به وسیله ی سایر نهاد های اجتماعی ادامه پیدا می کنند . همکاری خانه و مدرسه در شکل گیری این فرایند ها منجر به تربیت فردی می شود که ضمن پایبندی به ارزش های جامعه و دفاع از آن ، با مسؤلیت پذیری از عهده ی وظایفی که برایش در نظر گرفته می شود ، به خوبی بر آید و وجودش در رشد و توسعه ی جامعه مفید و مؤثر باشد . در این نوشتار ، با بیان مفهوم ارتباط و چگونگی برقراری ارتباط مؤثر با مدارس و ضمن اشاره ای کوتاه به تارخچه و اهداف انجمن اولیا و مربیان ، به بررسی اهمیت و ضرورت مشارکت اولیا در فعالیت های آموزشی و پرورشی ، موانع مشارکت اولیا و اراءه برخی از راه کارهای افزایش مشارکت می پردازیم .

مفهوم ارتباط

ارتباط عبارت است از رابطه ی بین دو یا چند نفر ، به منظور انتقال اطلاعات . به عبارتی ، ارتباط ، نوعی فعالیت دو طرفه است که در آن تلاش می شود هدفی مشخص تحقق پیدا کند .

ارتباط مؤثر ارتباطی است که از طریق آن شیوه ی نفوذ بر دیگران آزمایش شود . از طریق این نوع ارتباط ، توافق و تفاهم تقویت شده ، عملکرد های افراد ، با تلاش و کوشش بی دریغ و با عشق به عمل مطلوب ، همرا می گردد .

چگونگی ارتباط مؤثر با مدارس

برای برقراری ارتباط مؤثر با هر مجموعه ی سازمانی نیاز به شناخت اهداف ، وظایف و قوانین و مقررات حاکم بر آن مجموعه است . در آموزش و پرورش جامعه ی ما هدف های هر دوره ی تحصیلی ( ابتدائی ، راهنمائی تحصیلی و متوسطه ) به شکل کلی در زمینه های اعتقادی ، اخلاقی ، فرهنگی ، هنری ، اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی ، علمی ، آموزشی و زیستی مشخص شده اند و در هر یک از زمینه ها اهداف عملیاتی تر شده ، همه ی کوشش ها و تلاش ها را در تدوین درس ها و چگونگی تدریس به خود اختصاص می دهند . اگرچه این هدف ها از تعداد بسیار زیاد بر خوردارند و تحقق هر یک از آن ها نیازمند تخصص ویژه در زمینه ی تعلیم و تربیت بوده ، برنامه ریزی های راهبردی و عملیاتی خاص را می طلبد ، ولی آگاهی اولیا از آن ها می تواند موجب ارتباط مؤثرشان با مدارس گردد .

 هم چنین برای دست یابی به این هدف ها ساختار های مختلفی تعریف شده اند ، مهم ترین آ نها مدارس می با شند که به طور مستقیم امر تعلیم و تربیت کودکان و نو جوانان را به عهده دارند . مدرسه ، اصلی ترین رکن تعلیم و تربیت شناخته شده است که با همکاری کلیه ی کا رکنان و با مشارکت دانش آموزان و اولیای آ نان زیر نظر مدیر مدرسه اداره می شود ( آیین نامه ی اجرایی مدارس ، مصوب شورای عالی آموزش و پرورش ) .

برای اداره ی مطلوب مدرسه ارکان و شوراها یی تعریف شده است که عبارتند از : 1 – مدیر مدرسه 2 – شورای مدرسه 3 – انجمن اولیا و مربیان 4 -  شورای معلمان 5 – شورای دانش آموزان .

از جمله سا ختار های تعریف شده در آموزش و پرورش ، انجمن اولیا و مربیان است که نقش آن برقراری ارتباط بین خانه و مدرسه و ارتقای کیفیت فعالیت های آموزشی و پرورشی می باشد . برای برقراری ارتباط مؤثر میان خانه ومدرسه ، شناخت اجمالی اولیا از انجمن اولیا و مربیان و مزایای مشارکت آن ها در قالب انجمن های مدارس ، امری ضروری است .

آشنایی با انجمن اولیا و مربیان

انجمن اولیا و مربیان که مهم ترین جایگاه ارتباط اولیا با مدرسه است ، در سال 1326 ، با نام « انجمن خانه و مدرسه » کار خود را آ غاز کرد. در آن زمان ، در 9 بند وظایفی برای انجمن تعیین گردید . در مرامنامه نیز انجمن به عنوان سازمانی غیر انتفاعی و غیر دولتی و بدون تعصبات مذهبی ، طبقاتی ، نژادی و سیاسی در نظر گرفته شد که صرفأ جنبه ی تربیتی و همگانی داشت . اگر چه تقریبأ همه ی اهداف انجمن خانه و مدرسه به جنبه های تربیتی ، از طریق برقراری ارتباط صحیح بین مدرسه و خانه ، توجه داشت ، ولی نگاه صرفأ مادی مدرس به مشارکت اولیا باعث فاصله گرفتن خانواده ها از مدارس شد . این موضوع به نوبه ی خود سبب گردید که مدارس ، مهم ترین پایگاه خود برای شناخت نیاز های روحی و روانی دانش آموزان ، یعنی خانواده را از دست بدهند و در نتیجه نسبت به تعلیم و تربیت آینده سازان جامعه از موفقیت کم تری برخوردار شوند . این مشکل و ضرورت های نظام آ موزش و پرورش موجب شد اساسنامه ی انجمن اولیا و مربیان در سال 1367 ، با اهداف رویکردی جدید به تصویب شورای عالی آموزش و پرورش برسد . در این اساسنامه نیز اهدافی هفت گانه برای انجمن در نظر گرفته شد . بر اساس تعریف ، انجمن مؤسسه ای قلمداد شد که زیر نظر مدیریتی منصوب شده توسط وزیر آموزش و پرورش ، با عنوان قاءم مقام وزیر و با بهره مندی از مشارکت و همیاری همه جانبه ی مردم به عرصه ی خدمات تربیتی می پردازد

در نگاهی اجمالی به اهداف انجمن اولیا و مربیان در می یابیم که قانون گذار با توجه به ابعاد مختلف ارتباط بین خانه و مدرسه ، تربیت صحیح و اصولی کودکان ، نوجوانان و جوانان را مطابق با فرهنگ و نیاز های جامعه ی اسلامی ، مد نظر داشته و خانواده را به عنوان یکی از ارکان تربیت صحیح فرزندان محسوب کرده است . بنابراین ، دست یابی به اهداف یاد شده تنها در سایه ی مشارکت گسترده و عمیق اولیای دانش آموزان در تعلیم و تربیت امکان پذیر است . به عبارتی ، همه ی اولیا باید در امور مدرسه مشارکت فعالانه داشته باشند و با هماهنگی  میان خانه و مدرسه در رفع نیاز های جسمی و روحی و روانی دانش آموزان مؤثر واقع شوند . برای ایجاد چنین مشارکتی باید شناخت نسبتأ بالایی از ضرورت ، موانع و مشکلات پیش روی مشارکت اولیا و مربیان وجود داشته باشد .

ضرورت مشارکت اولیا در امور مدرسه

نظام مشارکت ، عاملی برای در هم شکستن موانع رشد و پیشرفت و ایجاد فضایی مناسب برای انس و همدلی و اتفاق نظر اولیا و مربیان است و با ایجاد محیطی گرم و صمیمی برای دست یابی به خواست های مشترک خانه و مدرسه ، که همانا تربیت صحیح نسل آینده می باشد ، تلاش و کوشش داوطلبانه و همگانی را به همراه می آ ورد . حضرت علی (ع) می فرمایند : « اندیشه ی مردان را به هم بیفزا و آن را که نزدیک تر به صواب و دورتر از شک و شبهه است ، برگزین . هر آن که به رأ ی حود متکی شد ، خویشتن را به خطر افکنده و هر کس برای اندیشه های تاب آغوش گشود ، موارد خطا را خواهد شناخت .»

امام خمینی (ره) در زمینه ی رابطه ی اولیا و مربیان می گویند : « مادران و پدران توجه داشته باشند که آنان از همه کس مؤثرتر برای نجات فرزندانشان از گرداب جهل و فساد می باشند . به همین جهت دلسوزانه و متعهدانه با اساتید فرزندانشان در تماس باشند و آنان را در این امر یاری نمایند و از آنان یاری بگیرند . امیدوارم این نونهالان ، استقلال فرهنگی ، سیاسیب و نظام فردای ما را تأمین کنند و ما را از شر ابر قدرت ها نجات دهند و پایه گذار جهان سوم راستین با شند . » ( پیام حضرت امام خمینی به مناسبت آغاز سال تحصیلی مهر 1361) .

یاری رساندن اولیا به مدرسه و یاری گرفتن آن ها از مربیان ، تأ ثیر مستقیم بر میزان یادگیری مباحث علمی – فرهنگی و به کار گیری آن ها در زندگی اجتماعی کودکان ، نوجوانان و جوانان خواهد داشت . مدرسه می تواند با اطلاعاتی که از والدین درباره ی فرزطندشان می کند ، با وضعیت روحی و جسمی دانش آموز آشنا شود و رفتار مناسب را نسبت به او در پیش گیرد و در مسیر فرهنگ و تاریخ جامعه قدم بردارد ، دانش اموز را با مزایای عاطفه ، مهر و محبت آشنا سازد و یکدلی ، یکرنگی ، صداقت ، صمیمیت ، مردم داری و سایر فضایل اخلاقی را در او ایجاد کرده ، تحکیم بخشد و در صورت نیاز با سایر ارگان ها و نهاد های تربیتی جامعه در جهت رشد و تکامل بیش تر دانش آموزان همکاری کند . یاری گرفتن اولیا از مدرسه نیز موجب شناخت بیش تر آن ها از توان علمی – آموزشی و وضعیت تربیتی فرزندانشان می گرد د و با برقراری ارتباط آگاهانه با مدرسه اقدامات لازم را در جهت رشد و کمال آنان انجام می دهند . این یاری گرفتن ها موجب تعامل بیش تر میان اولیا و مربیان می گردد و باعث می شود شناخت و درک عمیق تری نسبت به یکدیگر و روش های تربسیتی حاکم بر خانه و مدرسه پیدا کنند و هماهنگ تر عمل نمایند .

نا هماهنگی میان روش های تربیتی خانه و مدرسه برای کودکان ، نوجوانان و جوانان تبعات منفی به همراه دارد . این موضوع موجب دو گانگی و شاید چند گانگی شخصیت آ نها می گردد . آ نان باید در خانه به خواست ها و تمایلات والدین توجه داشته باشند تا بتوانند حمایت آ ن ها را کسب کنند و در مدرسه نیز سعی کنند خود را در چهار چوب قوانین و مقررات مدرسه و خواست های مربیان قرار دهند . در این وضعیت دانش آموز دچار نوعی سر در گمی شده ، نمی داند کدام یک از دو  نهاد تربیتی درست عمل می کنند . بدین ترتیب نقش سلیر عوامل تأثیر گذار بر شخصیت او ، از قبیل گروه همسالان ، تلویزیون ، ماهواره ، اینترنت و ... پر رنگ تر می شود و او را به سویی خواهند کشاند که می خواهند .

تعامل اولیا با مدرسه همه ی فعالیت ها ی دانش آموز را تحت الشعاع قرار خواهد داد . وقتی پدر یا مادری به مدرسه مراجعه می کند فرزندش احساس غرور و سر بلندی می نماید و نیز خود را مقید به رفتار های پسندیده می سازد . او احساس می کند والدینش به او و مربیان مدرسه احترام گذاشته اند ، در نتیجه او نیز برای مدرسه و معلمانش احترام قائل خواهد شد . نوعی روحیه ی اجتماعی پیدا می کند و نسبت به جامعه و مسائل مربوط به آن احساس مسؤلیت می نماید . دانش آموزان تا اندازه ای مدرسه را شبیه خانه و خانه را شبیه مدرسه می دانند ، حال چنانچه انتظارات ایهن دو از دانش آموز شبیه به هم و رفتارشان در یک جهت باشد ، بهترین وضعیت برای تربیت صحیح آینده سازان جامعه رقم می خورد . به طور خلاصه مزایای مشارکت اولیا در امور مدرسه عبارتند از :

-         تأ کیدی است بر شأن و منزلت انسان ها .

-         موجب خود کنترلی دانش آموز می گردد .

-         دل و ذهن اولیا را نسبت به مدرسه ، به زبانشان پیوند می دهد .

-         موجب افزایش هماهنگی و همکاری خانه و مدرسه می گردد .

-         موجب تحکیم شخصیت سالم در اولیا و مربیان می شود .

-         روابط واقع بینانه میان اولیا و مربیان گسترش می یابد .

-         دانش آموزان در یاد گیری مطالب درسی احساس مسؤلیت بیش تری می کنند .

-         مدرسه راحت تر اداره می شود .

-         وقت مربیان آزاد تر می شود ( به جای پرداختن به کنترل دانش آموزان ، به برنامه ریزی و هدایت مدرسه اهتمام می ورزند ) .

مزایای فوق و ده ها مزایای دیگر مشارکت اولیا در امور مدرسه ، نهایتأ منجر به بهبود شرایط آموزشی ، فرهنگی و اجتماعی می شود که این امر حال و آینده ی جامعه را تحت تأثیر قرار می دهد .